Încîl di derbarê Parastina Jîngehê de çi fêr dike?

Încîl li ser jîngehê û berpirsiyariya me ya li hember wê çi dibêje? Gelek kes difikirin ku Încîl tenê le ser ehlaqên etîkî disekine (ango, derewan neke, nexapîne û nedize). An jî dibe ku ew tenê bi jiyanek li bihuştê ve girêdayî ye . Lê têkiliya di navbera mirovahî, erd û jiyana li ser wê de, digel berpirsiyariyên me, li ser rûpela yekem a Mizgîniyê têne destnîşan kirin.

Încîl dibêje ku Xwedê mirovahî di Wêneya xwe afirandiye . Di heman demê de, wî emirê xwe yê yekem da mirovahiyê. Wekî ku di Mizgîniyê de hatiye nivîsandin:

²⁶ Xwedê got: “Em mirovan di sûretê xwe de çêkin ku bişibin me. Bila ew bibin serwerên masiyên avê, çivîkên ezmanan, heywanên kedî, ^[ a ] hemû afirîdên bi erdê ve dişêlin û seranserê dinyayê.” ²⁷ Xwedê mirov di sûretê xwe de, di sûretê Xwedê de afirandin. Wî ew bi awayê nêr û mê afirandin. ²⁸ Xwedê ew pîroz û bereket kirin û ji wan re got: “Zêde û berdar bin, erdê dagirin û bixin bin serweriya xwe. Bibin serwerên masiyên deryayan, çivîkên ezmanan û hemû afirîdên dişêlin.”

Destpêk 1:26-28

Xwedê Xwedîtiyê diparêze

Hinek kesan fermanên ‘serdestkirin’ û ‘hukumdarîkirin’ xelet fêm kirine û ew îma dikin ku Xwedê dinya daye mirovahiyê da ku em çi bixwazin pê bikin. Bi vî rengî em azad in ku li gorî her kêf û xeyalên xwe li ser erd û ekosîstemên wê ‘serwerî’ bikin. Bi vî awayî Xwedê ji destpêkê ve destên xwe ji afirandinên xwe şuştin. Paşê ew da me ku em çawa dixwazin bikin.

Lêbelê, Încîl qet nabêje ku mirovatî niha cîhanê ‘xwedîye’ xwe ye da ku çawa bixwaze pê re bike. Gelek caran di Încîl de Xwedê xwedaniya xwe ya domdar a dinyayê destnîşan dike. Bifikirin ka Xwedê bi navgîniya Mûsa di dora sala 1500 BZ de çi gotiye:

⁵ Li ser vê yekê heke hûn bi baldarî guh bidin dengê min û bi peymana min ve girêdayî bimînin, hûnê di nav hemû gelan de bibin milkê min bi xwe. Çimkî tevahiya dinyayê ya min e,

Derketin 19:5

Û bi saya Dawid nêzîkî 1000 BZ

¹⁰ Çimkî heywanên hemû daristanan yên min in,   
    dewarên li hezaran çiyan.
¹¹ Bi hemû çivîkên çiyan ez dizanim,   
    yên min in, pezkuviyên çolan.

Zebûr 50:10-11

Îsa bi xwe hîn kir ku Xwedê bi rewşa ajalan a li ser vê dinyayê re eleqedar û xwedî zanîna berfireh e. Wekî ku wî hîn kir:

²⁹ Ma du çivîk bi çerxiyekî nayên firotin? Dîsa jî bê destûra Bavê we yek ji wan nakeve erdê.

Metta 10:29

Em Rêvebir in

Riya rastir a têgihîştina rolên ku ji mirovahiyê re hatine dayîn ew e ku em me wekî ‘rêvebir’ bifikirin. Îsa ev wêne gelek caran di hînkirinên xwe de bi kar anî da ku têkiliya di navbera Xwedê û mirovan de rave bike. Li vir mînakek heye,

16  Îsa ji şagirtên xwe re got: «Mirovekî dewlemend hebû ku şahneyekî wî hebû. Rojekê giliyê vî şahneyî li ba axayê wî hat kirin ku ew malê wî tert û bela dike. l² Yê dewlemend gazî wî kir û jê re got: ‹Ev çi ye ku ez li ser te dibihîzim? Ka hesabê şahnetiya xwe bide, ji ber ku êdî tu nikarî şahnetiyê bikî.›

Lûqa 16:1-2

Di vê meselê de Xwedê ‘mirovê dewlemend’ e – xwediyê her tiştî – û em ji rêvebir in. Di demekê de em ê li ser ka me çawa tiştên ku ew xwediyê wan e birêve biriye, werin nirxandin. Îsa di gelek hînkirinên xwe de bi domdarî vê têkiliyê bikar tîne.

Bi vî awayî em wek rêveberên kana teqawidiyê ne. Ew ne xwediyê fonên teqawidiyê ne – kesên ku li malên teqawidiya wan didin xwediyên wan in. Rêvebirên fonê ji bo berjewendiya teqawîdan ji bo veberhênan û birêvebirina kana teqawidiyê hatine veguheztin. Heger bêkêmasî bin, tembel bin an jî karekî xerab bikin dê xwediyên kesên din şûna wan bidin.

Ji ber vê yekê Xwedê ‘xwedî’ afirandinê dimîne û desthilatdarî û berpirsiyariya bi rêkûpêk birêvebirina wê ji me re şandiye. Ji ber vê yekê, dê aqilmend be ku meriv bizanibe armanc û berjewendiyên Wî yên di derbarê afirandinê de çi ne. Em dikarin vê yekê bi lêkolînkirina hin emirên Wî hîn bibin.

Dilê Xwedê ji bo Afirandina Wî bi fermanên Wî ve hatiye eşkerekirin

Piştî Cejna Derbasbûnê, û dayîna Deh emiran, Mûsa şîretên berfireh ên din stend ku çawa miletê nû yê Îsraêl divê xwe li Erdê Sozdayî bi cih bike. Li ser rênimayên ku nirxên di dilê Xwedê de yên di derbarê jîngehê de eşkere dikin, bifikirin.

25 Xudan li Çiyayê Sînayê bi Mûsa re peyivî û got: ² “Bi gelê Îsraêl re bipeyive û ji wan re bêje: ‘Gava hûn çûn welatê ez didim we, wê welat ji bo Xudan Septa bêhnvedanê bigire. ³ Hûnê şeş salan zeviya xwe biçînin, rezê xwe şeş salan bikesixînin û berê xwe berhev bikin ⁴ lê di sala heftan de, wê ji bo welêt Septa bi tevahî bêhnvedanê be. Wê Septa ji bo Xudan be, hûnê zeviya xwe neçinin û rezê xwe nekesixînin.

Lewîyî 25:1-4

Ev ferman, ku di nav hemû netewe û rêûresmên wan ên wê demê de (3500 sal berê) bêhempa bû û tewra ji yên ku îro têne kirin cuda bû, misoger kir ku erd her heft salan carekê bê çandinî bimîne. Ji ber vê yekê erd dikaribû xwedan ‘rahneyek’ birêkûpêk û demkî be. Di vê bêhnvedanê de, xurekên ku di bin çandiniya giran de kêm bûne, dikarin ji nû ve werin dagirtin. Ev ferman nîşan dide ku Xwedê domdariya hawîrdorê ya demdirêj li ser derxistina demkurt dinirxîne. Em dikarin vê prensîbê li ser çavkaniyên hawirdorê yên wekî stokên masiyan dirêj bikin. Masîgirtinê bi demsalî bisînor bikin an jî masîgirtinê rawestînin heya ku stokên zêde masîvan nekarin baş bibin. Ev ferman wekî prensîbek berfireh ji bo hemî çalakiyên ku çavkaniyên me yên xwezayî tine dikin, çi av, çi jînên kovî, stokên masî, an daristan, derbas dibe.

Ev rêber ji hêla jîngehê ve sûdmend xuya dike. Lê belkî hûn difikirin ku Îsraêlî wê sala ku neçandin çawa bixwin. Ev jî kesên wek me bûn û wan jî ev pirs kirin. Mizgînî ev danûstandin tomar dike:

¹⁸ “‘Hûnê qanûnên min bikin. Miqate bin ku hûn rê û rêbazên min pêk bînin û li welêt di ewlehiyê de rûnin. ¹⁹ Wê welat fêkiyê xwe bide û heta hûn têr bibin hûnê jê bixwin û di ewlehiyê de rûnin. ²⁰ Dibe ku hûn bêjin: Heke emê neçînin û berê xwe nedin hev, emê di sala heftan de çi bixwin? ²¹ Wê gavê ezê emir bikim ku di sala şeşan de bereketa min were ser we û wê welat berê sê salan bide. ²² Hûnê di sala heştan de axa xwe biçînin û heta sala nehan ji hatina berê wê bixwin. Heta berê nû, hûnê ji yê kevin bixwin.

Lewîyî 25:18-22

Xemgîniya ji bo ajalan

⁴ Tê devê gayê gêrê dike girê nedî.

Dubarekirina Şerîetê 25:4

Îsraêlî gerekê bi heywanên bargiran re qenc bikirana. Nabe ku ew heywanên xwe yên ku li ser dexl dadikevin (ji ber vê yekê ew biçirînin) ji fêkiya xebat û xebata xwe nehêlin.

¹¹ Îcar ez, li ber Nînewayê, li ber wî bajarê mezin nekevim? Li wî bajarî ji sed û bîst hezarî zêdetir kes hene ku çep û rastên xwe ji hev dernaxin. Herwiha gelek heywan jî li wir hene.”

Ûnis 4:11

Ev ji pirtûka naskirî ya Ûnis tê. Di vê pirtûkê de afirîdekî behrê yê dêw daqurtandibû Ûnis berî ku ew guh bide banga wî ku tobeyê bide hemwelatiyên Nînewayê yên xerab. Yûnis ji Xwedê hêrs bû ku ewana ji mizgîniya wî poşman bûn û ji ber vê yekê dîwana wî hilanîn, Ûnis bi talanî giliyê Xwedê kir. Gotina jorîn bersiva Xwedê bû li ser giliyê wî. Ji xeynî ku xema Xwedê ya ji bo gelê Nînewayê eşkere dike, ew xema xwe ya ji bo heywanan jî eşkere dike. Xwedê razî bû ku heywan xilas bûn ji ber ku gelê Nînewayê tobe kir.

Dadgeh ji bo yên ku zirarê didin erdê

Pirtûka Peyxama Yûhenna, pirtûka dawîn a Mizgîniyê dîtinên pêşeroja cîhana me pêşkêşî dike. Mijara berbelav a pêşerojê ku ew pêşbînî dike li ser dadbariya pêşerojê ye. Dadweriya dahatû ji ber çend sedeman tê derxistin, di nav de:

¹⁸ Milet hêrs bûn, lê xezeba te hat;
    Wext hat, ku dîwana miriyan bê kirin.    
Wextê dayîna xelata xulamên te yên pêxember   
    Û yên pîroz, biçûk û mezin, yên ku ji te ditirsin hat.
Û wextê xerakirina yên ku dinyayê xera dikin hat.»

Peyxam 11:18

Bi gotineke din, Încîl pêşbînî dike ku mirovahî, li şûna ku erd û ekosîstemên wê bi şêwazek li gorî îradeya xwediyê wê îdare bike, dê ‘erdê hilweşîne’. Ev dê bibe sedema darizandinê ji bo tunekirina wan sûcdaran.

Hin nîşanên ‘dawiyê’ çi ne ku em erdê wêran dikin?

²⁵  «Li ser roj, heyv û stêran nîşan wê çêbin û li ser erdê ji ber guregura pêlên deryayê milet wê bibizdin û şaş bibin.

Lûqa 21:25b

⁸  Yê çaran piyana xwe rijand ser rojê. Ji rojê re desthilatî hat dayîn, ku mirovan bi êgir biqelîne. ⁹ Îcar mirov bi kelgermiyeke mezin hatin qelandin û çêr kirin navê wî Xwedayê ku desthilatiya wî li ser van belayan heye. Lê ji kirinên xwe yên xerab tobe nekirin û rûmet nedan wî.

Peyxam 16:8-9

Ev nîşaneyên ku 2000 sal berê hatine nivîsandin, mîna bilindbûna asta deryayê û zêdebûna tundiya bahozên okyanûsê yên ku îro em dibin şahidê germbûna gerdûnî ne. Dibe ku em guh bidin hişyariya kevnar.

Em dikarin çi bikin ku alîkariya hawîrdora xwe bikin?

Li vir çend gavên ku em dikarin bavêjin hene ku ji bo jîngehek çêtir bixebitin:

• Beriya ku hûn wan ji nû ve bizivirînin, bi qasî ku hûn dikarin hilberan ji nû ve bikar bînin, hilberîna xweya çopê kêm bikin. Tiştên ku dikarin bêne pêvajo kirin û ji nû ve werin bikar anîn, wekî kaxiz, plastîk û metal ji nû ve vegerînin.
• Plastîk zirarê dide jîngehê, ji ber vê yekê kêmkirina karanîna plastîk gava yekem a hêsan e. Hûn dikarin gavên hêsan bavêjin wek mînak hilgirtina şûşeyek avê bi xwe re li şûna kirîna avê di şûşeyên plastîk de. Çenteyên kirîna xweya plastîk ji nû ve bikar bînin. Ji bo depokirina xwarinê konteynerên metal an cam bikar bînin. Hin xwarin û xwarin hîn jî bi plastîk têne pak kirin. Hûn dikarin biceribînin ku van bi girseyan bikirin û dûv re wan di konteynerên ku ji nû ve têne bikar anîn de hilînin.
• Av aliyek girîng a jîngehê ye. Bi girtina tedbîrên wekî girtina depikan gava ku hûn wan bikar neynin, avê biparêzin. Borî û çîpên dirijandinê tamîr bikin.
• Berhemên bikêrhatî yên enerjiyê bikar bînin. Mînakî, karanîna ampûlên enerjiyê ne tenê ji bo jîngehê çêtir e (bi şopa karbonê kêmtir) lê dê lêçûnên weya enerjiyê jî xilas bike.
• Li şûna gerîdeya xwe veguhestina giştî bikar bînin. Ev her gav ne gavê herî hêsan e ku meriv bavêje ji ber ku ew ji meşîn an girtina otobusê pir rehettir in. Lê biceribînin ku dûrên kurt bimeşin da ku hin werzîşê bikin û di parastina jîngehê de gavekê bavêjin. Ger hewa xweş e bisiklêtê biceribînin. Kirîna otomobîlên elektrîkê li şûna otomobîlên ku sotemeniya fosîl dişewitînin rêyek din e ku em dikarin belavbûna karbonê ya ku ji hêla otomobîlan ve tê kêm kirin kêm bikin.
• Berhemên hawirdorparêz ên ku zirarê nadin jîngehê bikar bînin. Di nav wan de xwarinên organîk an hilberên paqijkirina biyolojîk hene. 
• Zevî nehêlin. Ji ber çopê gelek plastîk di okyanûsan û bedenên ava şirîn de dişon.
• Bînin bîra xwe ku guhertinên piçûk dikarin cûdahiyek mezin çêbikin. Çi gava ku hûn ji bo parastina jîngehê bavêjin ger hûn wê di seranserê jiyana xwe de biparêzin dê cûdahiyek çêbike.
• Van serişte û stratejiyan ji yên din re derbas bikin.
• Mirovan, bi taybetî yên ciwan, li ser jîngehê û girîngiya parastina wê perwerde bikin. Medyaya civakî beşek mezin ji jiyana me ye. Medya civakî bikar bînin da ku agahdariya li ser pirsgirêkên jîngehê û çawa em dikarin wê biparêzin parve bikin.
• Van tedbîrên pêşîlêgirtinê bicîh bînin da ku hûn ji bo yên din bibin mînak. Dema ku mirov dibînin ku mirovên din wê adetê dimeşînin, îhtîmalek mezintir heye ku adetek nû bi dest bixin.