Di dibistanê de ez xwendevanek zanistî bûm. Min li ser stêrk û atoman – û pir tiştên di navberê de xwendin. Pirtûkên ku min dixwendin û tiştên ku min di dibistanê de hîn dibû min fêr kir ku zanîna zanistî pêşkeftin wekî rastiyek destnîşan kiriye. Evolution pêşniyar dike ku hemî jiyana îroyîn di serdemên dirêj de ji bav û kalek hevpar derketiye. Vê yekê bi pêvajoya hilbijartina xwezayî ya ku li ser mutasyonên şansê dixebitî kir. Evolution bala min kişand ji ber ku ew pir cîhana ku min li dora xwe dît û ezmûn kir fêm kir.
Evolution Di Civakê de Hînkirin
Ji bo nimûne, ew eşkere kir:
- Çima cûrbecûr celebên jiyanê hebûn, lê dîsa jî di navbera wan de gelek wekhevî hene. Vê yekê îsbat kir ku ji bav û kalek hevpar e,
- Çima me di çend nifşan de di heywanan de hin guhertinan dît. Ez fêr bûm ka zanyaran çawa dît ku nifûsa mêşan ji ber guheztinên hawîrdorê reng diguhezin, an jî çêlikan dirêjiya bejna xwe diguherînin. Dûre di warê xwedîkirina heywanan de pêşketin çêbûn. Ev mînakên gavên piçûk ên pêşveçûnê bûn.
- Çima organîzmayan, di nav wan de mirov, ji bo bijîn bi hev re ewqas şer û têkoşîn kirin. Vê yekê têkoşîna hebûnê ya bêdawî nîşan da.
- Çima seks ji heywanan û bi taybetî ji mirovan re ew qas girîng xuya dikir. Vê yekê piştrast kir ku celebên me dê bi qasî ku bijîn û pêşveçûyînê bidomînin çêdibe.
Evolution jiyana mirovan – têkoşîn, pêşbazî û şehwetê rave kir. Ew bi tiştê ku em di cîhana biyolojîkî de temaşe dikin re têkildar e – mutasyon, guhertina cureyan, û wekheviyên di navbera cureyan de. Derfet û bijartina xwezayî ya ku bi mîlyonan salan li ser bav û kalê me yê hevpar tevdigere û di encamê de neviyên cûrbecûr ên ku em îro dibînin, vê yekê watedar kir.
Di pirtûkên dersan de fosîlên veguhêz wekî delîlên zanistî yên din ên ji bo pêşkeftinê têne destnîşan kirin. Fosîlên veguhêz nîşan didin ka heywanên berê çawa bi neviyên xwe yên pêşkeftî ve bi fosîlên navîn ve girêdayî ne. Min texmîn kiribû ku gelek veguheztinên weha hene, ku rêza pêşkeftina me di nav deman de îsbat dikin.
Rastî: Nebûna Fosîlên Veguhêz û formên Jiyana Navîn
https://www.youtube.com/embed/60a1ybNoTPA?feature=oembed&enablejsapi=1&origin=https://kurmanci.incil.siteEvolution bi gelemperî li Zanîngeha McMaster bi profesorê Evolution re nîqaş kirin. Dr Stone bi pêşkêşkirina 30 hûrdemî ya ji bo Evolution dest pê kir, min bi rexneyek şopand. Dûre me bertek û Pirsên temaşevanan hebûn. Nîqaş li ser gotina Dobhzansky bû “Tiştek di Biyolojiyê de ji bilî ronahiya Evolutionê wate nade”
Ez pir şaş bûm, gava ku min ji nêzik ve nihêrî, min dît ku ev tenê ne wusa bû. Di rastiyê de, nebûna fosîlên veguhêz ên ku rêça evolûsyonê ya pirtûka dersê nîşan didin (hucreyek yek -> bêwerger -> masî -> amfîbik -> reptil -> mammal -> primat -> mirov) rasterast berovajiyê pêşveçûnê dike. Mînak, geşedana ji organîzmayên yekxaneyî berbi bêwertebrerên deryayî (mînak stêrkên masî, marîs, trîlobît, kilam, sosinên deryayê hwd.) 2 mîlyar sal girt. Bifikirin bêhejmar navberên ku divê hebin, ger jiyan ji bakteriyan berbi bêvertebratorên tevlihev ve bi şens û hilbijartina xwezayî derketiba. Diviyabû me îro bi hezaran ji wan wek fosîlan bihata dîtin. Lê pisporên pêşveçûnê li ser van veguherînan çi dibêjin?
Çima divê ev formên organîk ên tevlîhev [ango bêwerger] di zinaran de bi qasî şeşsed mîlyon salî bin û di tomarên du mîlyar salên berê de tune bin an jî nehatine naskirin?M. Kay û EH Colbert, Stratigraphy and Life History (1965), r. 102.
Qeydên fosîlan di peydakirina delîlên rasterast ên rêyên daketina çînên bêwereber de pir hindik e. … tu fîlim bi cûreyên fosîlên navîn bi yekî din ve nayê girêdan.J. Valentine, The Evolution of Complex Animals in What Darwin Began, LR Godfrey, Ed., Allyn & Bacon Inc. 1985 r. 263.
Ji ber vê yekê, delîlên rastîn nîşan dan ku TU rêzek peşveçûnek wusa ya ku di nav bêvertebrîstan de diqede. Ew tenê ji nişkê ve di tomarên fosîlan de ku bi tevahî pêk hatine xuya dibin. Û ev du mîlyar sal pêşveçûna ku tê guman kirin!
Pevçûna Masî: No Fosîlên Veguhêz
Em heman nebûna fosîlên navîn di pêşkeftina gumanbar a ji bêwergiran heya masî de dibînin. Zanyarên pêşverû yên pêşeng vê yekê piştrast dikin:
Di navbera Cambrian [newertebran] de… û dema ku fosîlên pêşîn ên heywanan ên bi karakterên masî yên bi rastî xuya bûn, valahiyek 100 mîlyon salî heye ku em ê çu carî nikaribin tijî bikin.”FD Ommanney, The Fishes (Life Nature Library, 1964, r.60)
Her sê beşên masiyên hestî hema hema di heman demê de di tomarên fosîlan de xuya dibin… Çawa çêbûne? Çi rê da wan ku ew qas berfireh ji hev cuda bibin? Çawa gihîştin wan çekên giran? Û çima tu şopek ji formên navîn ên berê tune?GT Todd, Zoologê Amerîkî 20 (4): 757 (1980)
Pergala Nebatan: Fosîlên Veguhêz tune
Dema ku em vedigerin ku delîlên fosîlan ên ku pêşveçûna nebatan piştgirî dikin bibînin, em dîsa tu delîlên fosîlan nabînin:
Koka nebatên axê bi qasî ku her tişt dikare bibe “di nav mijên demê de winda bûne” e, û sir ji bo nîqaş û texmînan qadek bi bereket afirandiye.Price, Pêşkeftina Biyolojîkî , 1996 r. 144
Pêşkeftina Mammal: Fosîlên Veguhêz tune
Diagramên dara pêşkeftinê heman pirsgirêkê nîşan dide. Ji bo nimûne pêşveçûna mammalan bigirin. Vê jimareya pirtûka dersê ya bê destpêk, an fosîlên veguhêz ên ku komên sereke yên mammalan bi hev ve girêdide binihêrin. Ew hemî bi taybetmendiyên xwe temam xuya dikin.
Di Muzeyan de Fosîlên Veguhêz tune
Zanyaran zêdetirî 150 salan li çaraliyê cîhanê li fosîlên veguhêz ên pêşbînîkirî geriyan.
Ramanên [Darwîn] li dijî teoriya afirandina taybet, ku pêşbîniya afirandina formên nû di cih de pêşbîn dike, hatin pêşkêş kirin… Wî… pêşbînî kir ku her ku berhevokên nimûneyan mezin bûn, valahiyên xuya di navbera formên fosîlan de… dê bi formên ku veguheztinên hêdî-hêdî nîşan didin werin dagirtin. di navbera cureyan de. Piştî sedsalê, piraniya paleontologan rêberiya wî şopand.Analysis Evolutionary by Scott Freeman & Jon Herron 2006 . p. 704 (nivîsara zanîngehê ya populer bi çapên paşîn)
Wan bi mîlyonan û bi mîlyonan li mûzeyên cihêreng katalog kirine.
Her çend zanyaran li çaraliyê cîhanê bi mîlyonan fosîlan dîtin jî, wan yek fosîlek veguhêzek bê nîqaş nedîtin . Bala xwe bidinê ka zanyarên hem li muzexaneyên Brîtanî û hem jî yên Amerîkî yên Dîroka Xwezayî çawa tomarên fosîlan kurt dikin:
Mirovên Muzeya Emerîkî dema ku dibêjin fosîlên veguhêz tune ne dijwar e ku meriv berevajî bike… Hûn dibêjin ku ez bi kêmanî ‘wêneyek fosîla ku her celeb organsîm jê derketiye nîşan bidim. Ez ê wê deynim ser xetê – fosîlek wusa tune ku meriv ji bo wê argumanek hişk bike.”Colin Patterson, paleontologê payebilind li Muzexaneya Brîtanî ya Dîroka Xwezayî di nameyekê de ji LD Sunderland re ku di Darwin’s Enigma de ji hêla LD Sunderland, r. 89 1984
Ji dema Darwîn ve lêgerîna lînkên winda yên di tomarên fosîlan de her ku diçe zêde dibe. Berfirehbûna çalakiya paleontolojîk di sed salên borî de ewqas mezin bûye ku dibe ku ji 1860-an vir ve 99,9% ji hemî xebatên paleontolojîkî hatine kirin. Tenê beşek piçûk ji sed hezar an çend celebên fosîlan ên ku îro têne zanîn ji Darwîn re dihatin zanîn. Lê hema hema hemî celebên fosîlên nû yên ku ji serdema Darwîn ve hatine vedîtin an ji nêz ve bi formên naskirî re têkildar in an jî…Michael Denton. Evolution: Teoriyek di Krîzê de . 1985 r. 160-161
Agahiyên Nû yên Nû di Hilbijartina Xwezayî de qet nehatin dîtin
Dûv re min fêm kir ku hêza ravekirina evolutionê ya ku min berê behs kir ne ew qas bandorker bû ku ez pêşî difikirîm. Mînakî, her çend em bi demê re di heywanan de guhertinan dibînin jî, ev guhertin tu carî tevlihevî û fonksiyona nû ya zêde nîşan nadin. Ji ber vê yekê, dema ku nifûsa mêşan ku berê hatine behs kirin reng diguhezin, asta tevliheviyê (agahdariya genê) heman dimîne. Bi vî awayî nijadên mirovan rabûn . Tu strukturên nû, fonksiyon an naveroka agahdariyê (di koda genetîkî de) nayê destnîşan kirin. Hilbijartina Xwezayî tenê guhertoyên agahdariya heyî ji holê radike . Lêbelê, pêşveçûn hewce dike ku guhertinek zêdekirina tevlihevî û agahdariya nû nîşan bide. Jixwe, ev meyla giştî ye ku ‘darên’ yên evolusyonê nîşan didin. Ew jiyanek hêsantir (wek organîzmayên yek-hucreyî) nîşan didin ku hêdî hêdî berbi jiyanek tevlihevtir (wek çûk û memik) pêşve diçin.
Dîtina hêmanên ku bi horizontî diçin (mîna bîlardoyên ku li ser maseya hewzê dizivirin) ne heman tevgerîna ber bi jor e (mîna asansorek bilindbûyî). Tevgera vertîkal enerjiyê hewce dike. Bi heman awayî, guhertinên di nav genên heyî de ne wekî pêşxistina genên nû bi agahdarî û fonksiyona nû ye. Berfirehkirina ku zêdebûna tevliheviyê dikare ji çavdêriya guhertinê di heman astê de tevliheviyê were destnîşan kirin, nayê piştgirî kirin.
Wekheviyên Biyolojîkî Ji hêla Sêwirana Hevbeş ve têne ravekirin
Di dawiyê de, min fêm kir ku wekheviyên di navbera organîzmayên ku tê îdia kirin ku hebûna bav û kalek peşveçûnek hevpar (ku jê re homolojî tê gotin) îsbat dikin, dikare wekî delîlek sêwiranek hevpar were şîrove kirin. Beriya her tiştî, sedema ku modelên otomobîlan ên pargîdaniyek gerîdeyê di sêwiranê de bi hev re dişibin hev ev e ku modelan heman tîmê sêwiranê li pişt wan e. Wekheviyên di navbera hilberên sêwirandî de çu carî ne ji ber ku ew ji bav û kalek hevpar in, lê ji hêla tîmek sêwirana hevpar ve têne plan kirin. Bi vî rengî, lingên pentadaktîl ên di memikan de dikarin delîlên sêwiranerek ku vê sêwirana lingê bingehîn ji bo hemî memikan bikar tîne nîşan bidin.
Pişka çûk: Sêwirana tevlihev a bêkêmasî
Min dît ku her ku em di derbarê cîhana biyolojîkî de bêtir fêm dikin, pirsgirêkên bi pêşveçûnê her ku diçe zêde dibin. Ji bo ku peşveçûn mimkun be, guhertinên piçûk di fonksiyonê de hewce ne ku rêjeyên zindîbûnê zêde bikin da ku ev guhertin bêne hilbijartin û derbas kirin. Pirsgirêk ev e ku gelek ji van guhertinên veguhêz dê bi tenê nexebitin, bila fonksiyonê zêde bikin. Ji bo nimûne çûkan bigirin. Tê texmîn kirin ku ew ji diranan derketine. Reptîlan xwedan pergalek pişikê ne, mîna mammalan, bi lûleyên bronşî re hewayê di nav pişikê de û jê derdixe alveolan.
Lêbelê çûk xwedî avahiyek pişikê bi tevahî cûda ne. Hewa di parabronkeyên pişikê de tenê bi yek alî derbas dibe. Ev jimar van her du plansaziyên sêwiranê diyar dikin.
Gava ku pişika wî ji nû ve çêdibe (ji hêla guheztinên şansê ve) nîv-reptil û nîv-çûk hîpotetîk dê çawa nefesê bigire? Ma pişikek di heman demê de dema ku di navbera strukturên reptîlê yên dualî û avahiya çûkan a yekalî de cih digire dikare tevbigere? Ne tenê di navbera van her du sêwiranên pişikê de ji bo saxbûnê NE çêtir e, lê heywanê navîn jî dê nikaribe bêhna xwe bigire. Heywan dê di çend deqeyan de bimire. Dibe ku ji ber vê yekê zanyaran fosîlên veguhêz nedîtine. Bi sêwiranek qismî pêşkeftî ne gengaz e ku meriv kar bike (û bi vî rengî bijî).
Çi li ser Sêwirana Intelligent? Ew Mirovahiya me diyar dike
Tiştê ku min yekem car wekî delîlên ku teoriya peresînê piştgirî dike dît, piştî lênihêrîna nêzîk, nebawer derket. Tu delîlên rasterast ên çavdêrî yên ku teoriya peresînê piştgirî dikin tune. Ew bi hejmareke ecêb delîlên zanistî û hetta aqil-aqil re dijberî dike. Di eslê xwe de ji bo ku meriv bi pêşkeftinê ve girêdayî be, pêdivî bi baweriyê heye, ne rastî. Lê gelo ravekirinên alternatîf hene ku jiyan çawa çêbû?
Dibe ku jiyan berhema Sêwiranek Aqilmend be?
Aliyên jiyana mirovan jî hene ku teoriya peresînê qet hewl nade wan rave bike. Çima mirov ew qas estetîk in, ji bo ku xwe nûjen bikin, bi xweber berê xwe didin muzîk, huner, drama, çîrok, fîliman – ku yek ji wan nirxek zindîbûnê tune ye? Çima me rêzimanek exlaqî ya çêkirî heye ku destûrê dide me ku bi hişmendî rast û xeletiya exlaqî hîs bikin? Û çima em di jiyana xwe de armanc hewce ne? Ev jêhatîbûn û hewcedarî ji bo mirovbûnê bingehîn in, lêbelê bi pêşkeftinê re bi hêsanî nayên rave kirin. Lê têgihîştina xwe wekî ku di sûretê Xwedê de hatî afirandin van taybetmendiyên mirovî yên ne-fizîkî watedar dike. Em li vir dest bi vekolîna vê ramana ku ji hêla Sêwirana Intelligent ve hatî afirandin dest pê dikin .