Di Pêşgotina Zebûrê de, min behs kir ku Pêxember û Qiral Dawûd (AS) Zebûr bi nivîsên îlhamgirtî yên pirtûka Zebûrê dest pê kir. Piştre, pêxemberên li pey hev pirtûkên din lê zêde kirin. Pêxemberek pir girîng, ku wekî yek ji pêxemberên sereke tê hesibandin (ji ber ku pirtûka wî pir dirêj e) Îşaya bû. Ew li dora 750 BZ jiyaye. Xêza demê ya li jêr nîşan dide ku Îşaya kengî bi pêxemberên din ên Zebûrê re jiyaye.
Her çend Îşaya ewqas dirêj berê (nêzîkî 2800 sal berê) jiyabe jî, wî gelek pêxemberî kirin ku bûyerên pêşerojê pêşbînî dikirin. Ev tam wekî ku pêxember Mûsa (AS) berê gotibû ku divê pêxemberek bike ye.
Pêxembertiya wî mûcîzeyek ewqas ecêb pêşbînî dike ku Sûreya Tehrîm (Sûreya 66 – Qedexe) ayeta 12an wê kurteber dike.
Xwedê Teala (ji bawermendan re) Meryema keça Îmranî dike nimûne, ew a ku namûsa xwe parastî. Vêca qasidê me Cibrîl, bi fermana me pifkire berîka kirasê wê (vêca bi Îsa ew ducanî bû). Wê bawerî bi şerîeta Xwedayê xwe û kitêbên wî anî û ew ji îtaetkaran bû.
Sûreya Tehrîm 66:12
Sûreya Tehrîm çi teswîr dike? Em vegerin ser Îşaya ji bo ravekirina kehanetê.
Pêxembertiya Îşaya
Wekî ku di Pêşgotina Zebûrê de hatiye ravekirin, padîşahên ku piştî Silêman (AS) hatine, piraniya wan xerab bûn, û ev yek ji bo padîşahên di dema Îşaya de jî rast bû. Ji ber vê yekê pirtûka wî tijî hişyariyên li ser roja dawîn a darizandinê ye, darizandinek ku nêzîkî 150 sal şûnda dema ku Orşelîm ji aliyê Babîlê ve hate hilweşandin qewimî (ji bo dîrokê li vir binêre). Lêbelê, wî ji vê wêdetir jî pêxemberîtî kir û kûr li pêşeroja xwe nihêrî dema ku Xwedê nîşanek taybetî bişîne – ku hîn ji mirovahiyê re nehatiye şandin. Îşaya bi Padîşahê Îsraîlê re diaxive, ku neviyê Dawud (AS) ye. Ji ber vê yekê ev Nîşan ji ‘Mala Dawud’ re tê şandin.
Îşaya got: “Ya Mala Dawud, niha bibihîzin! We mirov aciz kirin ne bes bû, îcar hûn dixwazin Xwedayê min jî aciz bikin? Loma wê Reb bi xwe nîşanekê bide we. Va ye, wê keçik bi zaro bimîne û kurekî bîne. Wê navê wî bike Îmmanûêl. Gava kurik qencî û xerabiyê ji hev derxe, wê nivişk û hingivê bixwe.
Îşaya 7:13-15
Bê guman ev pêşbînîyek wêrek bû! Kî qet bihîstibû ku jineke bakir kurek wê çêbibe? Ew pêşbînîyek ewqas ecêb xuya dikir ku bi salan mirovan meraq dikir gelo şaşiyek çêbûye. Bê guman, zilamek ku tenê texmînek li ser pêşerojê dike, dê pêşbînîyek wusa ne gengaz nebêje – û ji bo ku her kes di nifşên pêşerojê de bixwîne nenivîse. Lê ew li wir bû. Û ji Tomarên Deryaya Mirî yên ku îro hene, em dizanin ku ev pêxemberî di rastiyê de demek dirêj berê – bi sedan sal berî ku Îsa (AS) ji dayik bibe – hatiye nivîsandin.
Hatibû kehanetkirin ku Îsa Mesîh (AS) wê ji bakîreyekê bibe
Em îro, ji ber ku piştî Îsa Mesîh (AS) dijîn, em dikarin bibînin ku ew kehaneta hatina wî bû. Ne ya pêxemberên din, Îbrahîm, Mûsa û Mihemed (AS) jî tê de, ji bakîreyekê çênebûne. Bi tenê Îsa (AS) ji nav hemû mirovan bi vî awayî hatiye dinyayê. Lewma Xwedê bi sedsalan beriya jidayîkbûna wî, Nîşaneyek daye me ji bo hatina wî û her wiha em amade kirine ji bo ku em tiştan bizanibin der barê hatina kurê bakîreyekê de. Bi taybetî em balê dikişînin ser du tiştan.
Diya wî jê re digot ‘Îmanuel’
Pêşî, ev kurê keçikekê yê ku dê bê dê ji aliyê diya xwe ve wekî “Îmanûêl” were binavkirin. Ev nav bi rastî tê wateya “Xwedê bi me re ye”. Lê ev tê çi wateyê? Dibe ku çend wateyên wê hebin, lê ji ber ku ev pêxemberî ji padîşahên xerab re hat ragihandin ku Xwedê dê di demek nêzîk de wan darizîne, wateyek girîng ev bû ku dema ev kur dê ji dayik bibe, ev nîşanek bû ku Xwedê êdî ne li dijî wan di darizînê de ye, lê ‘bi wan re ye’.
Dema ku Îsa (AS) ji dayik bû, di rastiyê de xuya bû ku Xwedê Îsraîliyan terk kiriye ji ber ku dijminên wan li ser wan hukum dikirin. Zayîna kurê keçikê nîşanek bû ku Xwedê bi wan re bû, ne li dijî wan. Încîlê di Mizgîniya Lûqa de tomar dike ku diya wî Meryem (an Meryem) stranek pîroz got dema ku milyaket peyama kurê wê yê ku dê bê da wê. Ev stran ev tişt dihewîne:
“Canê min Xudan pesnê xwe dide û ruhê min bi Xwedayê Xilaskarê min şa dibe… Rehma wî ji nifşekî heta nifşekî dirêjî wan kesên ku ji wî ditirsin dibe… Wî alîkariya xulamê xwe Îsraêl kir, û wek ku ji bav û kalên me re gotibû, ew ê heta hetayê dilovan be ji Birahîm û dûndana wî re.”
Lûqa 1:46-55
Hûn dikarin bibînin ku Meryem dema ku hate agahdarkirin ku kurek wê jê re çêbe digel ku ew bakîre bû, wê fêm kir ku ew tê wê wateyê ku Xwedê Dilovaniya xwe ya ji bo Îbrahîm û zuriyeta wî ya bêdawî bi bîr aniye. Darizandin nedihat wê wateyê ku Xweda wê tu carî ne bi Îsraîliyan re be.
Kurê bakîreyê ‘ya xelet red dike û ya rast hildibijêre’
Beşa ecêb a vê pêxemberîtiyê di Îşaya de ev e ku ev kur ‘dema ku ew têra xwe bizanibe ku xeletiyê red bike û rast hilbijêre, dê penêr û hingiv bixwe’. Îşaya dibêje ku ev kur, gava ku ew têra xwe mezin bibe ku biryarên hişmend bide, dê ‘xeletiyê red bike û rast hilbijêre’. Kurekî min ê biçûk heye. Ez jê hez dikim, lê bê guman, ne mimkûn e ku ew bi tena serê xwe xeletiyê red bike û rast hilbijêre. Jina min û ez neçar in ku bixebitin, hîn bikin, bibîr bînin, şîret bikin, mînak bidin, terbiye bikin, hevalên rast peyda bikin, piştrast bikin ku ew modelên rolê yên guncaw dibîne, û hwd. da ku wî fêr bikin ku xeletiyê red bike û rast hilbijêre – û tewra bi hemî hewildanên me re jî garantiyek tune.
Wekî dêûbav, dema ku ez hewl didim vê yekê bikim, ew bîranînên zarokatiya min tîne bîra min dema ku dêûbavên min di heman têkoşînê de bûn ku ji min re fêr bikin ku ‘xeletiyê red bikin û rast hilbijêrin’. Ger dêûbav hemî wê hewildan û xebatê nekin, lê tenê bihêlin ku xweza rêya xwe bigire – zarok dibe yek ku ‘xeletiyê red nake û rast hilbijêre’. Ew wekî ku em li dijî “giraniya exlaqî” têdikoşin e ku gava em dev ji hewildanê berdin, ew ber bi jêr ve diçe.
Ji ber vê yekê ye ku em hemî deriyên xanî û apartmanên xwe kilît dikin, ji ber vê yekê her welatek hewceyê polîsan e, ji ber vê yekê şîfrekirin û şîfreya bankayê heye, û ji ber vê yekê em hewce ne ku li hemî welatan qanûnên nû çêkin. Ji ber ku divê em xwe ji hev biparêzin ji ber ku em “xeletiyê red nakin û rastê hilnabijêrin”.
Pêxember jî her tim nikarin ya xelet red bikin û ya rast hilbijêrin
Û ev ji bo Pêxemberan jî derbas dibe. Tewrat dibêje ku pêxember Îbrahîm (AS) du caran derew kir û got ku xwişka wî bi tenê jina wî ye (Destpêkê 12:10-13 & Destpêk 20:1-2). Her wiha ew dibêje ku pêxember Mûsa (AS) yekî Misrî kuşt (Derketin 2:12) û carekê wî rasterast bi ya fermana Xwedê nekir (Hejmartin 20:6-12). Mihemed Pêxember (SAW) ferman girt ku lêborînê bixwaze di Sûreya Mihemed de (Sûreya Mihemed 47) – ev jî nîşan dide ku wî jî her tim nekariye ya xelet red bike û ya rast hilbijêre.
Vêca tu bizane ku ji bilî Ellah Teala tu me’bûd nîn in. Daxwaza lêborîna gunehên xwe û gunehên jin û mêrên bawermend bike. Xwedê, bi ger û fera we û bi lêvehewîna we dizane.
Sûreya Mihemed 47:19
Hedîsa li jêrê ya ji Sahîha Muslîm nîşan dide bê çawa ew ji dil dia dike ji bo bexişandinê.
Ebû Mûsa el-Aşarî diyar kir ku Hewariyê Xwedê (bila rehma Xwedê li ser be) bi van gotinan ji Xwedê lava dikir: “Ya Xweda, kêmasiyên min bibexşîne, nezaniya min bibexşîne, bêexlaqiya min a di endîşeyên min de bibexşîne. Tu ji min bêtir bi emelên min dizanî. Ya Xweda, qisûrên min (ên ku min bi hemdê xwe kirine yan jî bêyî hemdê xwe kirine) bibexşîne. Ev hemû qisûrên min di min de ne. Ya Xweda, qisûrên min ên ku min bi eceleyî kirine yan jî yên ku min taloq kirine, qisûrên min ên ku min bi dizî kirine yan jî di nav xelkê de û Tu ji min wan bêtir dizanî bibexşîne. Tu yê Pêşî û yê Dawî yî û yê di ser her tiştî re yî, Tu dikarî her tiştî bikî.”
Sahîha Muslîm 35:6563
Ev gelekî dişibe diaya Dawud pêxember (AS) dema ku wî ji bo bexişandina gunehên xwe dia dikir:
Bi kerema xwe li min were rehmê, Ya Xweda; bi dilovaniya xwe ya bêdawî paqij bike gunehên min. Bi tevahî min bişo ji sûcê min, min paqij bike ji gunehê min… Min bi zûfayê bişo da ku ez pak bibim, min bişo da ku ez ji berfê spîtir bibim… Rûyê xwe veşêre li hember gunehên min, paqij bike hemû sûcên min.
Zebûr 51:1-9
Îcar em dibînin ku ev zilam – tevî ku ew pêxember in – bi gunehan re têkoşînê dikin û pêwîstî bi bexişandinê dibînin. Ev yek wer dixuye ku rewşa gelemperî ya hemû kesên ji zuriyeta Adem in.
Kurê Pîroz ê bakîreyê
Ev kurê ku hatibû kehanetkirin ji aliyê Yeşaya ve ya xelet red dike û ya rast hildibijêre bi xwezayî ji temenê xwe yê biçûk ve. Ew ji bo wî dozînek e. Ji bo ku ev yek bibe diviya ew ji nijadeke din bûya. Hemû pêxemberên din di ser bavên xwe re digihîjin Adem û wî nekarî ‘ya xelet red bike û ya rast hilbijêre’ çawa ku me dît. Ji ber ku gen ji bav derbasî zuriyeta wî dibin, ew tebîetê serhildêr a Adem jî derbasî me tevan bûye, pêxember jî tê de. Lê kurê ku ji bakîreyekê çêbe, bi awayekî xwezayî wê ne ji nijada Adem be ji aliyê bav ve. Nijada bavê vî kurî wê cuda be û bi wî awayî ew ê pîroz be. Lewma Quran dema ku behsa peyama ferîşteyî ya li ser kurê ji bakîreyê ya ji Meryemê re dibêje, ji kur re dibêje ‘pîroz’.
Wî got, “Ez bes qasidê Xwedayê te me û ji te re hatime da ku kurekî pak bidime te.” Wê got, “Dê çawa kur ji min re çêbe? Hal ev e ku tu kesî dest nedaye min û ez ne dawpîs im jî.” Wî got, “Fermana Xwedê wisa ye. Xwedayê te got: Ev ji min re hêsan e û da ku em hatina wî ji bo mirovan, ji cem xwe bikin nîşan û dilovanî. Fermana vî karî hatiye dayîn. Îcar ew bi wî ducanî bû, piştre wê xwe kişand cihekî dûr.
Sûreya Meryem 19:19-22
Îşaya Pêxember rast digot û Kitêbên piştre jî qebûl dikin – kurek heye ku wê were û ew ê ji bakîreyekê çêbe, bi vî awayî wê bavê wî yê dinyayî nebe û ev tebîetê guneh wê pê re nebe û bi vî awayî ew ê Pîroz be.
Vegera li ser Ademê li Bihuştê
Lê ne bi tenê kitêbên piştre behsa vî kurê bakîreyê yê ku wê bihata dikin. Ew jixwe ji destpêkê ve li wir bû. Me di Nîşaneya Adem de dît ku Xweda ji Şeytên re Wehdekê dibêje. Ez wê li vir dubare dikim.
Ez ê dijminatiyê bixim navbera te û jinê, nav zuriyeta te û ya wê. Ew ê serê te biperçiqîne, tê jî êrîşî pehniya wî bikî.”
Destpêk 3:15
Xweda wê bike ku hem ji Şeytan zuriyetek çêbe hem jî ji jinê ‘zuriyetek’ çêbe. Di navbera van zuriyetên Şeytên û yên jinê de wê ‘dijminatî’ û kîndarî hebe. Şeytan wê ‘êrîşî pehniya’ zuriyeta jinê bike û zuriyeta jinê jî wê ‘serê Şeytan biperçiqîne’. Ev têkiliya di navbera wan de li ser vê dîagramê xuya dike.
Ji kerema xwe bala bidinê ku Xwedê tu wehda zuriyetê nedaye mêr wekî ku daye jinê. Ev tiştekî gelekî awarte ye, ji ber ku bi taybetî di Tewrat, Zebûr û Încîlê de behsa kurên ku ji zuriyeta bavan hatine tê kirin. A rast yek ji rexneyên Rojavayiyên modern ên ku li van kitêban tê girtin ew e ku ev kitêb behsa xeta xwînê ya ku ji jinê derbasî zarokan dibe nakin. Li ber çavên wan ev tiştekî ‘seksîst’ e, ji ber ku ew bi tenê kurên ji mêran esas digirin. Lê di vê rewşê de ew cuda ye – li vir tu wehda zuriyeteke ji mêrekî nayê dayîn. Ew bi tenê dibêje zuriyetek wê ji jinê çêbe, bêyî ku behsa mêrekî bike.
‘Kurê bakîreyê’ yê Îşaya Ji ‘zuriyeta jinê ye’
Îcar ji perspektîfa kehaneta rast a Îşaya ya kurekî ji bakîreyekê diyar dibe ku tiştê ku dihat behskirin ew bû ku berî demeke dirêj li Bexçeyê Edenê li ser hatina zuriyeteke (kurekî) ji jinikê hatibû gotin. Ez ji we dixwazim ku hûn lê vegerin û vê nîqaşa li ser Nîşaneya Adem bixwînin ji vê perspektîfê ve û hûn ê bibînin ku ew ‘lê tê’. Hemû kurên Adem ên ji destpêka dîrokê ve heman problemê dijîn û nikarin ‘ya xelet red bikin û ya rast hilbijêrin’ çawa ku pêşiyê me Adem jî nekarî. Îcar Xweda piştî ku guneh kete nava dinyayê, wehdek da ku kesekî pîroz ê ne ji Adem were û ‘serê Şeytan biperçiqîne’.
Îcar vî kurê pîroz wê çawa ev yek bikira? Heke wî yê ji ba Xwedê peyamek bianiya, jixwe pêxemberên din ên wekî Îbrahîm û Mûsa (AS) bi dilsozî peyam anîbûn. Na, rola vî kurê pîroz cuda bû, lê ji bo fêmkirina wê divê em bêtir Zebûrê keşif bikin.